نقش و جایگاه ویژه زنان بعد از انقلاب

انقلاب اسلامی ایران، انقلابی بزرگ و دوران‌ساز بود که تأثیرات عمیق و گسترده آن تنها به ایران محدود نماند و به‌سرعت ابعاد منطقه‌ای و جهانی یافت و همچون دیگر انقلاب‌ها، فقط به تغییر نظام سیاسی و هیئت حاکمه بسنده نکرد؛ بلکه در حوزه فرهنگ، اجتماع و اقتصاد تحولات بنیادینی را رقم زد. در جریان جایگزینی نظام سیاسی از عناصر کلیدی فرهنگ تشیع، همچون امام، امت، شهادت و وقایع تاریخی از جمله قیام عاشورا کمک گرفت و با هدف براندازی رژیم در قدرت، بسیج سیاسی نیرومندی پدید آورد. در سیر تحقق خود در فاز جنبش اجتماعی با خشونت دستگاه سرکوبگر روبه‌رو شد و مقاومت نیروهای فعال در قالب گروه‌های مبارز را به همراه داشت. در این راستا خاطرات زنان فعال سیاسی آکنده از آگاهی نسبت به هدف و آرمان‌های انقلابی است و حضور پررنگ آنان در تظاهرات، آنچنان‌که از تصاویر به‌جامانده برمی‌آید، نشان‌دهنده بلوغ فکری و تمایل به ایفای نقش در کنش‌های جمعی عرصه عمومی است.

* در بررسی نقش اجتماعی سیاسی زنان تنها نمی‌توان به دوران خیزش انقلابی بسنده کرد؛ بلکه با اتخاذ نگاهی واقع‌بینانه به اهمیت بیش‌ازپیش آنان به‌ویژه در دهه‌های آغازین انقلاب اسلامی، می‌توان پی برد که عهده‌داری نقش‌های محوری چون همسر یا مادر بودن موجب شد تا بر پایه آموزه‌های دینی حاکی از نقش زن در خانواده، زنان به‌منزله عاملان و حاملان ارزش‌های فرهنگی انقلاب در کانون توجه قرار گیرند و در جهان فضیلت‌گرای پسا انقلابی، زنان از کنشگران اصلی فرهنگ‌ساز و تمدن‌آفرین اسلامی محسوب شوند.

* جایگاه زنان در زمان قاجار و پهلوی

* نخستین بارقه‌های مردم‌سالاری در ایران به سال ۱۲۸۵ و نهضت مشروطه می‌رسد که مقرر شد شاه سلطنت کند و مجلس شوراى ملى تشکیل شود. در این میان، هرچند که نقش زنان در پیروزى انقلاب مشروطه قابل‌اعتناست اما پس از پیروزى مشروطه‌خواهان و هنگام تدوین اولین قانون اساسى کشور و اعطاى حق رأی به مردم، حقوق سیاسى زنان نادیده گرفته شد و این گروه از جامعه در ردیف صغیران، ورشکستگان، مرتکبین قتل و سرقت و … قرار گرفتند و از حق رأی محروم شدند.

* در دوران پهلوی اول نیز با وجود ژست‌های متجددانه، نخستین بار بحران حقوق زن خود را عیان کرد؛ به‌طوری‌که در جریان رویداد کشف حجاب در ۱۷ دى ۱۳۱۴ شمسی، بخش وسیعى از زنان ایران به طرفدارى از مراجع و علماى دینى با این رویداد اجبارى مخالفت کردند. بدین‌ترتیب، در دوران دیکتاتوری رضاخانی زنان همچنان از کمترین حقوق خود برخوردار نبودند و هم‌ردیف با صغار و مجانین از مشارکت سیاسى محروم شدند.

* در دوره پهلوی دوم نیز قانون منع حق رأی زنان تا سال ۱۳۴۱ به قوت خود باقى بود. برخى مورخان معاصر عقیده دارند که اعطاى حق رأی به زنان در دوره پهلوى دوم در ابتداى دهه ۴۰ شمسى بیش از آن‌که نشانه‌ اعطاى آزادى سیاسى به جامعه باشد، سوءاستفاده صورى از نمادهاى نوگرایى بود.